Гадоў 600 таму назад Літоўска-Беларуская дзяржава, як мы бачылі з папярэдняга, была фэўдальнай адсталай краінай з мноствам фэўдальных памесьцяў, з нямногiмi слаба разьвітымі гарадзкімі паселішчамі. Але з цягам часу ў Літоўска-Беларускае княства ўсё часьцей і часьцей пачынаюць прывозіць з Заходняй Эўропы, а таксама з усходніх краін, рознастайныя дарагія тавары. З боку вялікага князя і фэўдалаў заўважаецца ўсё большае і большае імкненьне да грошай, якія можна атрымаць пры ўмовах разьвіцьця гандлю і рамяством , і яны пачынаюць дазваляць сяліцца ў краіне гандляром і рамесьнікам – немцам і яўрэям – з больш разьвітых заходня-эўропейскіх краін. Першыя групы яўрэяў прышлі з Заходняй Эўропы ў Літоўска-Беларускае княтсва прыблізна ў XIV ст. і аселі толькі ў некаторых гарадох, якія знаходзіліся каля гандлёвых шляхоў. Перш за ўсё яны аселі ў Заходняй Беларусі: у Берасьці, Троках і Гародні. У XV-XVI ст. з захаду з Германіі, Чэхіі і Вэнгрыі, - прыбылі новыя яшчэ большыя групы яўрэяў і пасяліліся ў Луцку і Кіеве (Украіна), Полацку, Віцебску, Вільні, Магілеве, Менску, Бабруйску і іншых мясцовасьцях. Яўрэйскае насельніцтва, зразумела, ня было аднастайным: з аднаго боку стаялі багатыры, духавенства, а з другога – працоўныя, якія былі пад уціскам яўрэйскіх багатыроў і памешчыцкай улады.
Яўрэйскім багатыром жылося вельмі добра. Яны карысталіся ўсялякімі прывілеямі. Некаторыя з іх нажываліся ад процантніцтва, г.зн. ад пазык, якія даваліся за вялікія процанты, другія бралі на водкуп у вялікага князя зборы за права правозу тавараў з-за межаў, або з аднаго месца ў другое ўнутры краіны, так званыя мытныя зборы, а таксама права на спагнаньне падаткаў. Вялікі князь наперад атрымліваў ад такіх адкупнікаў усю суму, якую потым спаганялі як з яўрэйскага, так і з неяўрэйскага насельніцтва з прыбыткам для сябе. Пры спагнаньні грошай ужываліся ўсялякія меры, іншы раз нават да кары сьмерцю. Яўрэйскія багатыры часта куплялі сябе зямлю, або, як дарэньне, атрымлівалі яе ад вялікага князя, пасьля чаго рабіліся памешчыкамі і эксплётавалі сялян, як усе іншыя памешчыкі.
У канцы XVI і ў пачатку XVII ст. шмат хто з яўрэйскіх багатыроў пачынаюць браць у арэнду памешчыцкія двары.
Да Люблінскай вуніі шляхта вельмі часта выступае супроць яўрэйскіх багатыроў, а асабліва супроць зборшчыкаў падаткаў, бо яна хоча гэты даход мець у сваіх уласных руках. Пасьля вуніі шляхта, атрымаўшы поўную ўладу над зямлёю і сялянамі, зусім зьмянілася ў адносінах да яўрэяў-багатыроў: яна пачала часта аддаваць ім у арэнду свае двары і з дапамогаю яўрэяў-арандатараў нажывацца на працы сваіх прыгонных, сама-ж праводзіла часы ў гарадох і на соймах. Так, у 1601 годзе буйны памешчык Сангушка-Кашырскі здаў у арэнду яўрэям Тарчынскаму і Турайскаму свае памесьці, якія знаходзіліся ў Луцкім павеце, з усімі прыгоннымі сялянамі за 40.000 чырвонцаў на 3 гады, з правам спагнаньня з сялян паншчыны, чыншу і з правам судзіць іх, а за непаслухмянасць караць нават і сьмерцю. Зразумела, што яўрэйскія арандатары, таксама як і не яўрэйскія (успомні скаргу сялян на паноў арандатараў Нямеру і Аборскага, стар. 119) імкнуліся выкачаць з сялян як мага больш грошаў для памешчыка, а таксама і для сябе.
Досыць значная частка яўрэяў займалася гандлем. Са Жмудзскіх лясоў, з далёкай Валыні багатыя яўрэі – гандляры везьлі па Бугу, Вісьле, Нёмну судны са збожжам і лесам у Гданск (Данцыг), Кралевец (Кэнігсбэрг), па сухазем'і везьлі розную сыравіну і воск на кірмашы ў Люблін (важны гандлёвы ў тыя часы горад ў Польшчы), а таксама і ў другія заходнія гарады. Назад яны везьлі селядцы, соль, воўну, сукны, пэрлы, аксаміты і другія тавары. Побач з буйнымі гандлярамі было многа дробных гандляроў, якія большай часткай гандлявалі на пазычаныя грошы і плацілі за кожную пазыку вялікія процанты, як яўрэйскім процантшчыкам, так і не яўрэйскім і ў прыватансьці духавенству.
У XVII ст. паміж гарадзкімі гандлярамі пачынае разгортвацца вялікая барацьба. Лік насельніцтва павялічваецца, узрастае лік гандляроў, гандаль-жа пачынае занепадаць: селянін, якога ў гэты час прыгнечваюць яшчэ больш, чым раней, жыве бедна і таму мала чаго можа купляць на рынку. Апрач таго, гандлю шкодзіць канкурэнцыя з боку шляхты, якая ў той час мела права гандляваць без усякіх падаткаў як за межамі, так і ўнутры краіны. Узмацняецца барацьба паміж рознымі групамі гандляроў: хрысьціянскіх – з яўрэйскімі і яўрэйскіх гандляроў таксама паміж сабою. У 1618 г., напрыклад, кіеўскія гандляры скардзяцца каралю Сыгізмунду ІІІ на тое, што прыезжджыя яўрэйскія гандляры гандлююць у прыватных дамох і гэтым адымаюць ад іх даход. Кароль пастанавіў: “яўрэйскія і не яўрэйскія гандляры надалей павінны гандляваць у гасьцінных дварох (так зваліся месцы, дзе спыняліся прыежджыя гандляры), - гандляваць толькі з мясцовымі гандлярамі і заставацца ў горадзе ня больш аднаго дня”. Ня менш змагаліся яўрэйскія гандляры паміж сабою, скарыстоўваючы тыя-ж самыя сродкі, якія ўжываліся іх не яўрэйскімі конкурэнтамі. Так, у Слуцку гандляры пастанавілі, што “госьці” (прыежджыя гандляры) ня маюць права заставацца ў горадзе больш аднаго тыдня, наведваць не яўрэйскія хаты, самі непасрэдна купляць і прадаваць тавары і могуць зноў прыехаць толькі праз 6 тыдняў пасьля папярэдняй паездкі. Нават былі выпадкі, калі з-за конкурэнцыі, яўрэйскія гандляры організоўвалі напады на сваіх конкурэнтаў – яўрэйскіх гандляроў з другіх гарадоў.
Усе сродкі зьяўляліся добрымі, толькі-б выцесьніць сваіх ворагаў-канкурэнтаў, ня спыняліся нават перад злачынствам і забойствам.
Надта добрым дапаможнікам у гэтых справах зьяўлялася рэлігія; так, хрысьціянскія гандляры, якія вялі барацьбу з яўрэйскімі конкурэнтамі, імкнуліся абмежаваць лік яўрэяў у гарадох, прымушалі іх жыць толькі на асобных “яўрэйскіх вуліцах”, якія былі далёка ад рынку. Гэтым яны нібыта абаранялі царкву ад “крыўды”, бо, калі яўрэі будуць жыць каля рынку, дык яны адбяруць даход у гандляроў хрысьціян, а тым самым зьменшыцца і даходнасьць царквы, таму і поп ужо не маўчаў у гэтай справе. Паглыбляць-жа варожасць паміж рознымі нацыянальнасьцямі - не навіна для духавенства. Карыстаючыся даходамі ад эксплёатацыі працоўных мас, духавенству розных рэлігій патрэбна, каб масы былі набожнымі і пакорнымі, а для гэтага яны заўсёды імкнуліся трымаць іх у цемры, нацкоўваць адну нацыянальнасьць на другую. Так, хрысьціянскае духавенства нацкоўвала хрысьціян супроць яўрэяў, татар і іншых, а юдзейскае і мусульманскае – супроць другіх народаў. Гэта іменна і было прычынай розных баек і паклёпаў, а адсюль пагромаў, ад якіх заўсёды, аднак, церпіць, бедната.
Такім чынам, усе байкі пра “крыўду” царквы заўсёды былі і цяпер зьяўляюцца сродкам для выкачваньня духавенствам большых даходаў, а распальванне нацыянальнай варожасьці самым апрабаваным спосабам у руках памешчыкаў, капіталістаў і духавенства дзеля лепшай эксплёатацыі як беларускіх, так і яўрэйскіх, польскіх, украінскіх і іншых працоўных мас.

25 мая на судне Юста Вэсэля Сыман Нахімовіч, Гродзенскі яўрэй, перавёз у Кралевец 400 бочак жыта i 36 бочак ільнянога семя і заплаціў за правоз жыта 6 злотых і 26 грошаў, а за семя 36 грошаў.

Сьпіс выплат за тавары, якія правезьлі праз Берасьцейскую мытніцу ў 1583 годзе 21 лютага яўрэй Майсей Губэр з Берасьця ў Люблін – тавары: казіныя скуры, юхту, вавёркі, ліс, бабёр, скуркі трусоў і медныя паясы.
23 лютага. Эля Ліўшыц і Мэркул Наваховіч са Слуцку на Люблін – тавары: казіныя скуркі звычайныя, ліс, бабёр, скуры ваўкоў, аленяў. Тавары “ачышчаліся” праз мыт у Воршы, Чычэрску, Мсьціславе і ў Бабруйску, частка тавараў – да Любліну, а частка на Гнэзанскі кірмаш 15 красавіка.
8 сакаваіка. Майсей Губэр з Берасьця – з таварамі з Любліну: паперу, чырвоныя палотны, люстэркі, цынамон, нажы, асаджаныя ў косьць, шпількі, замкі, імбір, разынкі, фігі і іншыя тавары.
11 сакавіка. Эля Ліўшыц і Мэркул Наваховіч - яўрэі з Брэска – з таварамі з Любліну ў Слуцак: косы, сукны і г.д.
____________________
1. Якія тавары прывозіліся на Беларусь і якія вывозіліся?
2. У чым падабенства ў барацьбе яўрэйскіх і хрысьціянскіх гандляроў паміж сабой?
3. Якім спосабам хрысьціянская царква распальвала нянавісьць паміж рознымі народамі Беларусі?
4. Якая частка яўрэйскага насельніцтва цярпела ад паклёпаў і пагромаў?
5. Адзначыць на карце Беларусі першыя яўрэйскія паселішчы ў XIV-XVI стагодзьдзях.

Працоўная маса яўрэяў складалася часткай з чэлядзі і земляробаў, але, галоўным чынам, з рамесьнікаў. У XIV-XVI ст. у Літоўска-Беларускай дзяржаве яшчэ мала было яўрэйскіх рамесьнікаў. Асабліва лік рамесьнікаў пашырыўся ў XVII ст. дзякуючы таму, што частка абяднеўшых з-за конкурэнцыі дробных гандляроў прымушана была зрабіцца рамесьнікамі. З уласнай сыравіны яўрэйскія рамесінікі выраблялі розныя рэчы і выносілі іх для продажу на рынак. Спачатку ім ніхто ў гэтым не перашкаджаў. Але калі лік яўрэйскіх рамесьнікаў павялічыўся, дык з імі пачалі весьці барацьбу гарадзкія слугі. Кожны цэх, як мы гэта ведаем, жыў толькі для сябе, меў уласную царкву і нават сваіх “сьвятых абаронцаў” на небе. У XVII ст. у цэх зусім мала прымалі новых членаў, пры гэтым імкнуліся ўтрымаць манаполію на права заняткаў рамесцьніцтвам толькі для сваіх членаў цэху. Вядучы барацьбу са сваімі конкурэнтамі – “партачамі”, цэх, зразумела, ня лічыўся з тым, ці гэта былі яўрэі, татары, ці хрысьціянскія майстры. Напрыклад, у Вільні цэх ювэліраў пастанавіў: “непакорных хрысьціян, тых, якія не належаць да цэху, і асабліва яўрэяў, татар, якія патайна займаюцца гэтым рамяством, майстры павінны аграбіць і адабраныя рэчы аддаць царкве”. Гэта пастанова рабілася пэўна з той мэтаю, каб атрымаць дапамогу з боку папоў супроць сваіх конкурэнтаў. Барацьба з яўрэямі “партачамі” часам канчалася згодай. Так, у 1601 годзе Гродзенскі кравецкі цэх скардзўся, што яўрэі-краўцы і аўчыньнікі – не падпарадкуюцца іх цэху. Яўрэйскія-ж краўцы гаварылі, што яны ўжо даўно атрымалі дазвол займацца самастойна сваім рамяством і не належачы да гэтага цэху. Урэшце, тыя і другія прышлі да згоды: краўцы-“партачы” згадзіліся ўносіць штогод 6 польскіх злотых і 2 фунты пораху з умовай, што яны вызваляюцца хадзіць пад цэхавым штандарам, звальняюцца ад прысутнасьці на пахаваньні цэхавых майстроў, маюць права бесьперашкодна займацца сваім рамяством, трымаць вучняў-хрысьціян і прадаваць свае вырабы. З цягам часу, каб ухіліцца конкурэнцыі і лягчэй пагадзіцца з неяўрэйскімі цэхамі, яўрэйскія рамесьнікі сталі аб'яднацца у цэхі і ў брацтвы[У гарадох Беларусі можна было сустрэць часам таксама і асобныя нямецкія, польскія, літоўскія цэхі]. Першым з усіх яўрэйскіх цэхаў быў, як лічаць, цэх кушняроў у Кракаве (Польшча), які ўзьнік у XVII стагодзьдзі.
Кожны-ж цэх, як гэта было ўстаноўлена, складаў свой статут, запісваў яго на пэргамэнце і пасьведчаў подпісамі сваіх членаў. Таксама-ж і яўрэйскія цэхі, чым далей, тым больш рабілі ўсялякія перашкоды пры уступленьні ў цэх.
Напрыклад, нежанатых у цэх не прымалі. Жанаты падмайстра падаваў заяву ў цэх аб залічэньні яго сябрам; старшыні рабілі іспыт яго ведаў і, калі ўсё было ў парадку, бралі вызначаную суму грошай і запісвалі яго ў цэхавую кнігу (“пінкес”). Першыя тры гады новы член цэху ня меў права трымаць вучняў, хадзіць па рынку з аршынам, калі гэта быў кравец і прымаць удзел пры выбарах старшынь цэху. Тых, хто займаўся рамяством не належачы да цэху, яўрэйскія цэхі, як і ўсе іншыя, заўсёды прасьледвалі і маглі нават выганяць з гораду. Цяжкае было становішча падмайстра. Нямала часу трэ' было яму быць вучнем, пакуль можна было зрабіцца падмайстрам. Падмайстра павінен быў даваць клятву свайму майстру ў тым, што ён будзе паслухмяным. На працягу многіх гадоў падмайстру прыходзілася цяжка працаваць з надзеяй калі-небудзь выбіцца ў майстры, што не заўсёды магло зьдзейсьніцца. Пэўна, што ўрэшце паміж яўрэйскімі майстраміі падмайстрамі павінна была ўзьнікнуць барацьба.
____________________
1. З каго складаліся яўрэйскія працоўныя масы?
2. Чаму ў XVII-XVIII ст. абвастрылася барацьба паміж рамесьнікамі?
3. У чым падабенства паміж яўрэйскімі і неяўрэйскімі цэхамі?
4. Чаму паміж яўрэйскім майстрам і падмайстрам павінна была разгарнуцца барацьба, падобна таму, як паміж неяўрэйскім майстрам і падмайстрам?

Заданьне: Зрабіце даклад на наступную тэму: “Барацьба цэхаў супроць “партачоў” у Беларускіх гарадох” (Артыкул: “Клясавая барацьба ў гарадох Беларусі ў XVII-XVIII ст.” і арт.: “Яўрэі на Беларусі”), або на тэму: “Становішча падмайстраў і вучняў у беларускіх гарадох”, паводле вышэйпамянёнага матэрыялу.
Падобна таму, як гільдыі і цэхі і нават цэлыя гарады ўносілі супольна падаткі фэўдалам і яўрэйскае насельніцтва павінна было плаціць падаткі каралём і вялікім князём таксама супольна. Падаткі з усяго яўрэйскага насельніцтва зьбіраў кагал – ворган, які стаяў на чале яўрэяў гораду, або цэлай вобласьці. Як у сойме былі памешчыкі, так у кагале сядзелі яўрэйскія багатыры, якія ўсю астатнюю працоўную масу абкладалі вялікімі падаткамі: на багатых-жа яны накладвалі меншыя падаткі, або зусім аслабанялі іх. Тыя самыя арандатары, процантшчыкі, багатыя гандляры, якія разам з шляхтаю пры дапамозе памешчыцкай улады эскплёатавалі сялянскія масы, атрымалі магчымасьць праз свой орган панаваньня – кагал грабіць яўрэйскую беднату. Кагал абкладваў асобнымі зборамі – так званым “каробачным зборам” – мяса, сьвечкі, рыбу, крупы, соль і, наогул, амаль што ўсе продукты спажываньня (Гэты ненавісны для беднаты збор існаваў аж да самай Кастрычніцкай рэволюцыі). За вялікую суму грошай кагал даваі манапольнае права на арэнду, гэта так званае права “хазакі”.
У выпадку неатрыманьня права “хазакі”, з дазволу кагалу падвышаліся цана на арэнду, і стары арэндатар прымушаны быў уступіць сваё месца больш багатаму конкурэнту.
Нямала даходаў атрымліваў з яўрэяў кагал за права сяліцца ў горадзе, а таксама ад штрафаў і розных іншых вымаганьняў. Усе гэтыя даходы ішлі на карысьць як улады, так і на карысьць яўрэйскіх багатыроў. На гэтыя сродкі ўтрымлівалася цэлая зграя духоўных паразітаў: рабінаў, разьнікоў, судзьдзяў, прапаведнікаў, кантараў, сынагогскіх служак і іншых духоўных асоб, патрэбных кучцы багатыроў для эксплёатацыі працоўных і панаваньня над імі. Каб бедныя былі пакорнымі і моўчкі зносілі свае пакуты, кагал імкнуўся трымаць беднату ў набожнасьці і адмяжоўваў яе ад неяўрэйскіх суседзяў, імкнуўся, каб моладзь выхоўвалася ў хэдэрах і ешыботах, дзе “кармілі цудамі”, вучылі малітвам, набожным паводзінам яўрэя на гэтым свеце, каб не пакутваць “у пекле” на тым сьвеце. Прыроду, жыцьця на зямлі, мову іншых народаў не вывучалі, а з маладых год яўрэя выхоўвалі ў страху перад мерцьвякамі, перад злымі духамі і нячысьцікамі, якія стараюцца ўсімі мерамі як-бы спакусіць “душу” яўрэя, захапіць яе, за прапушчаныя словы ў маліцьве, за глыток вады ў часе посту і г.д. Пужалі рознымі дзікімі казкамі. Вось прыклад: “Памёр яўрэй “раней часу”. Прайшло шмат гадоў. Аднойчы ён прысьніўся аднаму са сваіх сваякоў, - Як жывецца там, на тым сьвеце? – запытаўся сваяк. – “Кепска, - адказаў мярцьвяк, - мяне там катуюць штодзенна за тое, што я пры жыцьці ня так, як трэба, маліўся перад снеданьнем”.
- “Гора тым, якія аддаюцца радасьцям на гэтым сьвеце і ня думаюць пра сьмерць і пра пакуты на тым сьвеце – у пекле”, - гаварылі рабіны.
“Пекла”, - пісалі яны, - плошча ў 1.000 міль, дзе знаходзяцца гарачыя вугольлі, вялікія, як горы, дзе цякуць рэкі, поўныя смалы і серкі, дзе шмат д'яблаў, якія катуюць і караюць грэшных паводле грахоў апошніх: каго шыбеніцай, каго душаць, а каму выколваюць вочы. – Ёсьць на тым сьвеце месца, дзе вельмі хораша, - уцяшалі яны, - гэтай рай, але туды могуць папасьці “вучоныя”, якія добра разумеюць “сьвятыя кнігі” (тору). Аля яўрэй просты, не “асьвечаны”, што яму рабіць? – Калі жадаеш атрымаць “крыху райскага жыцьця” , - гаварылі рабіны, - ты павінен паслужыць богу, а самая большая заслуга перад богам – гэта слухацца і ўтрымліваць нас і нам слугаваць, калі ня хочаш смажыцца ў пекле, не павінен быць дзёрзкім і зайздросным. Беднасьць сваю прымай за дабро, бо як бог дае, так яно і павінна быць! Адным словам, тое самае вучэньне, як у каталіцкай ці ў праваслаўнай рэлігіях.
Адымаючы ў беднага апошні кавалак хлеба, духавенства і багатыры кпілі над простым яўрэем і давалі яму розныя агідныя мянушкі. У сынагозе ён павінен быў стаяць за печкай каля дзьвярэй, ня меў права адзець лепшую вопратку, а калі асьмельваўся гэта рабіць, дык за такую дзёрзкасьць яго страшэнна каралі. Так, у Кайданах рамесьнікі ня мелі права насіць аксамітнай ярмолкі – шапкі. Аднойчы ў пятніцу вечарам два краўцы зьявіліся ў сынагогу ў аксамітных ярмолках. За такі ўчынак кагал прысудзіў пакараць краўцоў бізунамі – дарослым даць 26 удараў, а дзецям – 10. З гэтай пастановай згадзіўся прадставзнік фэўдала – уладара гораду.
І вось у пятніцу ноччу краўцоў разбудзілі і выканалі над імі гэтую кару.
Але не заўсёды працоўныя масы цярпліва ішлі пад ярмо сваіх прыгнятальнікаў. Ня раз бедната падымалася супроць кіраўнікоў кагалу з духоўных, супроць цяжкіх падаткаў і пакараньняў, якія падалі на беднату. Напрыклад, у Менску ў 1782 годзе бедныя яўрэі скардзіліся ўладзе на кіраўнікоў кагалу, што яны крадуць сабраныя падаткі, а потым зноў абкладаюць іх-жа новымі падаткамі.За такі ўчынак кіраўнікі кагалу заманілі прадстаўнікоў беднаты, якія падавалі скаргу, у сынагогу, дзе страшэнна катавалі, а аднаго з іх прыкавалі ланцугамі да сьцяны. У Віцебску рамесьнікі скардзіліся на тое, што шмат хто з іх атрымаў ад кагалу фізічныя пакараньні, пры чым пакараныя прымушаны былі пісьмова абяцаць, што застануцца пакорнымі і ня будуць бунтаваць. У Шаўлях дваццаць два яўрэі пісалі ўладзе наступную скаргу: “Сьлязьмі на вачох мы з'яўляем: “Ня трэба нам рабіна і кіраўнікоў кагалу. Яны нам ліха робяць, забіраюць у нас апошнія грошы, каб самім зрабіцца багатымі. Рабін прысвойвае сабе такія даходы, на якія ён не мае аніякага права. Ён бярэ падатак пры жаніцьбе, за ўбой птушак і быдла, з куплёнага мяса і навогул цягне з усяго. Мы плацім рабіну кожны тыдзень 4 злотых і 24 грошы, ня ўключаючы сьвят, за якія ён атрымлівае асобна, а таксама ў дадатак яшчэ бярэ сабе некалькі дзесяткаў злотых з каробачнага збору. Для чаго нам патрэбны рабіны і кагальнікі? Хіба для таго, каб зрабіць нас няшчаснымі і беднымі?”
Праціўнікаў кагалу рабіны часта пракліналі. Пры чорных сьвечках і адкрытым каўчэгу, пры гуках рогу (“шэйфара”) вымаюцца скруткі торы і рабін пачынае завываць хаўтурным голасам: “Няхай ён будзе пракляты, няхай ён пакутуе заўсёды, няхай у яго хаце паселяцца гады і зьверы драпежныя, няхай ён будзе пракляты богам, каб дзеці яго жабравалі, каб магіла яго не ўзяла, каб яго ніхто не пускаў у хату, каб ніхто да яго не пасылаў сватоў, - і хто будзе мець з ім якую-небудзь справу, будзе сам пракляты богам”. Такі праклён наводзіў жудасць на адсталыя масы яўрэяў таго часу. Яны баяліся “божага гневу”, а яшчэ больш – кагалу, выступаць супроць якога проста азначала загубіць сваё жыцьцё. Такім адлучэньнем можна было лёгка зьвесці чалавека са сьвету, што ня раз і здаралася.
У 1623 годзе савет ўсіх кагалаў краіны, так званых “Ваад” выдаў такі загад: ”Мы накладваем адлучэньне на тых, хто адважыцца зрабіць змову супроць сямі пачэсных асоб гораду (заправілы кагалу), супроць іх ўчынкаў і пастаноў; узмацняем кару – адлучэньне: накладваем яшчэ на абвінавачанага 400 вянгерскіх чырвонцаў, пазбаўляем яго права быць сведкай на судзе, даваць клятву і права на ўсё жыцьцё, быць абраным на грамадскія пасады ад вышэйшых да ніжэйшых”. Баючыся якога-небудзь пратэсту з боку працоўных мас, “Ваад” пастанавіў: “Калі некалькі асоб збяруцца, каб абгаварыць ўчынкі кагалу, або нават і не згаварыўшыся збяруцца раней, чымся кіраўнікі кагалу, і пачнуць аб нечым там ціханька шаптацца, дык іх трэба пакараць як банду злачынцаў”, а гэта азначала: “Адабраць ў іх маемасць, саміх пасадззіць у турму, катаваць, выгнаць з гораду і прасьледваць да самай сьмерці. Вось як яўряйскія багатыры і духоўныя асобы прыгнечвалі яўрэйскія працоўныя масы.

Пісьменьнік Саламон Майман, які жыў у XVIII ст., дае нам у сваёй біографіі такія малюнкі старога хэдэру і яго мэламэдаў:
Мэламэд... Пан Ёсель быў пудзілам для ўсёй вакольнай моладзі. Са сваімі вучнямі ён абыходзіўся з нябачнымі зьздекамі. За самую малую правіну біў бізуном да крыві, нярэдка адрываў вуха або выбіваў вока. Калі бацькі пацярпеўшых прыходзілі да яго за растлумачэньнем яго вар'яцтваў, дык ён кідаў у іх каменьні, ці што іншае, што трапляла пад руку, выганяў кіем са сваёй хаты і гнаўся з імі па вуліцы да самага іхняга памяшканьня.
Хэдар... Маленькая цесная халупка, поўная дыму; дзеці размешчаны групкамі на лавах, а часта на голай зямлі. Настаўнік сядзіць на стале ў бруднай кашулі, трымае паміж ног міску і трэ ў ёй вялікім кіем нюхальны тытунь і гэтым-жа самым кіем кіруе “сваім народам”. Памочнікі яго выконваюць заданьні з дзецьмі, кожны ў сваім кутку, абыхоздячыся з імі таксама ж жорстка, як і настаўнік. Ад снеданьняў і ад абедаў, якія бацькі пасылалі сваім дзецям, гэтыя асобы забіралі сабе самую большую і лепшую частку, бедным жа дзецям часамі нічога не заставалася і яны павінны былі моўчкі цярпець голад, баючыся помсты з боку гэтых карацеляў. У такіх вось хэдэрах дзеці знаходзіліся зранку і да позняй ночы і ня мелі амаль ніводнай вольнай мінуткі.
____________________
1. Для чаго быў арганізаваны кагал?
2. Якімі спосабамі праз кагал яўрэйскія багатыры і духавенства эксплёатавалі працоўныя яўрэйскія масы?
3. Што ставіць сабою "каробачны збор" і права "хазакі"?
4. У чым ты знаходзіш падабенства паміж рэлігіямі (іх навучаньнямі): юдзейскай і хрысціянскай?
5. Якімі сродкамі кагал змагаўся з тымі, хто выступаў супроць яго ўлады?
6. Як вядзе барацьбу комуністычная партыя і савецкая ўлада з рэлігійнай цемрай і шовінізмам?

Заданьне: Напішы даклад на тэму: "Хрысьціянская і юдзейская інквізіцыя" (паводле арт.:"Царкоўныя фэўдалы", ст.18). "Клясавая барацьба на Беларусі да другой паловы 18-га ст." і "Клясавая барацьба сярод яўрэйскага насельніцтва".

(с) beljewhist.virtualave.net, Менск, 2000